Για να κατανοήσουμε τον Βίνσεντ Βαν Γκογκ, πρέπει πρώτα να καταρρίψουμε τον μύθο του βασανισμένου καλλιτέχνη. Ο Βαν Γκογκ πίστευε ότι η ασθένειά του εμπόδιζε τη δημιουργικότητά του.

Όταν ο Ολλανδός ζωγράφος Βίνσεντ Βαν Γκογκ ήταν 35 ετών, έκοψε το κάτω μισό του αριστερού αυτιού του με μια λεπίδα ξυραφιού. Αφού έδεσε το τραύμα που αιμορραγούσε, τύλιξε το κομμένο αυτί σε μια πετσέτα και το πήγε σε έναν οίκο ανοχής στη γαλλική πόλη της Αρλ, όπου ζούσε και εργαζόταν με τον καλλιτέχνη Πολ Γκογκέν. Ο Βαν Γκογκ δώρησε το αυτί σε μια γυναίκα, λέγοντάς της «να κρατήσει αυτό το αντικείμενο προσεκτικά».

Αργότερα το ίδιο βράδυ βρέθηκε αναίσθητος και μεταφέρθηκε σε κοντινό νοσοκομείο. Αν και τελικά το κομμένο αυτί του μεταφέρθηκε και εκεί, ο ιατρός που φρόντιζε τον Βαν Γκογκ διαπίστωσε ότι είχε περάσει πολύς χρόνος για να το επανασυνδέσει.

Ο ζωγράφος απαθανάτισε την ακρωτηριασμένη εμφάνισή του σε δύο πίνακες: Αυτοπροσωπογραφία με μπανταρισμένο αυτί και Αυτοπροσωπογραφία με δεμένο αυτί και πίπα, αναφέρει το BigThink.

Ο αυτοακρωτηριασμός του Βίνσεντ Βαν Γκογκ, αναμφισβήτητα μια από τις πιο διάσημες ιστορίες σε όλη την ιστορία της τέχνης, συνέβαλε σημαντικά στη μεταθανάτια δημοτικότητά του. Ακόμα κι αν δεν έχουμε ξαναδεί έναν από τους πίνακές του, γνωρίζουμε την ιστορία με το κομμένο αυτί . Κανείς όμως δεν ξέρει με σιγουριά γιατί ο Βαν Γκογκ αποφάσισε να το κόψει, πολύ περισσότερο γιατί το έδωσε σε μια γυναίκα.

Λίγο μετά την έξοδο από το νοσοκομείο ο καλλιτέχνης καταλήγει στο άσυλο καθώς ο αδελφός του και φίλοι του έκριναν ότι είναι ανίκανος να ζήσει μόνος του έχοντας κόψει το αυτί του και παρουσιάζοντάς το, τυλιγμένο σε μια πετσέτα, σε μια νέα γυναίκα.

Οι ακαδημαϊκές μελέτες του έργου του Βαν Γκογκ συνοδεύονται συχνά από μελέτες της ψυχολογίας του. Σε μια μελέτη του 1981, ο Γουίλιαμ Μ. Ρούνιαν ερευνητής ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια-Μπέρκλεϋ, περιέγραψε 13 εκδοχές γύρω από τον τραυματισμό.

13 εκδοχές

Περίπου οι μισές εκδοχές που παρατίθενται από τον Ρούνιαν ερμηνεύουν το κόψιμο του αυτιού του Βαν Γκογκ ως μια απάντηση σε προσωπικά προβλήματα του ζωγράφου. Για παράδειγμα, μια εξήγηση είναι ότι ο αυτοακρωτηριασμός του ήταν αποτέλεσμα της αδυναμίας του να εκφράσει την απογοήτευσή του για τον αρραβώνα του αδελφού του Τεο, από τον οποίο εξαρτιόταν, και της αποτυχίας του να διατηρήσει μια εργασιακή σχέση με τον Γκωγκέν, τον οποίο θαύμαζε.

Ο Βαν Γκογκ βασιζόταν στην οικονομική και συναισθηματική υποστήριξη στον Τεο. Ο ζωγράφος είχε συνηθίσει να περνάει τα Χριστούγεννα με τον αδερφό του και όταν έμαθε ότι αυτός θα περνούσε τις διακοπές με την αρραβωνιαστικιά του και την οικογένειά της, μπορεί να έκανε κακό στον εαυτό του σε μια προσπάθεια να τραβήξει την προσοχή του, να τον λυπηθεί και να τον αναγκάσει να έρθει στην Αρλ.

Μια άλλη εκδοχές θέλει τον Βαν Γκογκ να προσπαθεί να τραβήξει την προσοχή μιας τοπικής οικογένειας, των Ρουλίν. Είχε χρησιμοποιήσει προηγουμένως τον μητριάρχη της οικογένειας ως πρότυπο για έναν πίνακα ζωγραφικής μιας γυναίκας που κουνάει μια κούνια και, σύμφωνα με τον Ρούνιαν, «ίσως να ζήλεψε την αγάπη και την προσοχή που έλαβαν τα παιδιά [της]». Το σημαντικότερο είναι ότι ο σύζυγός της λέγεται ότι βοήθησε στη φροντίδα του ζωγράφου τη νύχτα του τραυματισμού.

Μια πιο ψυχαναλυτική εκδοχή υποστηρίζει ότι ο αυτοακρωτηριασμός του Βαν Γκογκ ήταν το αποκορύφωμα της προσπάθειάς του να καταστείλει τη φυσική έλξη που ένιωθε προς τον Γκωγκέν, με το κομμένο αυτί του να είναι ένα φαλλικό σύμβολο αυτοευνουχισμού.

Ο αυτοακρωτηριασμό του Βαν Γκογκ ίσως ήταν κάποιο είδος ποιητικής δήλωσης. Για παράδειγμα, σε μια στιγμή έκστασης, ο βαθιά θρησκευόμενος ζωγράφος μπορεί να ήθελε να υποδυθεί μια σκηνή που είχε πρόσφατα προσπαθήσει να ζωγραφίσει: του Σίμωνα Πέτρου που έκοψε το αυτί του υπηρέτη του Εβραίου αρχιερέα, που είχε έρθει να συλλάβει τον Ιησού Χριστό.

Εναλλακτικά, ο Βαν Γκογκ μπορεί να ήθελε να αναπαραστήσει μια ταυρομαχία. Είχε ξαναδεί μια στην Αρλ και συγκινήθηκε βαθιά από αυτήν. Στο τέλος κάθε αγώνα, οι matadors έπαιρναν ως έπαθλο το αυτί του ταύρου, το οποίο έδειχναν στο πλήθος πριν το δώσουν σε μια κυρία της επιλογής τους. Ίσως ο Βαν Γκογκ, όπως το θέτει ένας ερευνητής που επικαλείται ο Ρούνιαν, έβλεπε τον εαυτό του ως «ο νικημένος ταύρος και ως νικητής».

Ή, αντί για ταύρο, μπορεί να προσπάθησε να ταυτιστεί με τη γυναίκα στην οποία έδωσε το αυτί του. Ο Βαν Γκογκ συμπαθούσε τις ιερόδουλες, εν μέρει επειδή ήταν κοινωνικοί παρίες όπως αυτός.

«Η πόρνη είναι σαν το κρέας σε κρεοπωλείο», είχε γράψει μήνες πριν τον τραυματισμό, προοιωνίζοντάς το πιθανώς. Ωστόσο, δεδομένου ότι η γυναίκα στην οποία έδωσε το αυτί του ήταν υπηρέτρια και όχι ιερόδουλη, αυτή η υπόθεση φαίνεται λιγότερο πιθανή.

Μια τελευταία εκδοχή είναι ότι ο αυτοακρωτηριασμός του Βαν Γκογκ ήταν οιδιπόδειος χαρακτήρας. Νωρίτερα την ίδια μέρα, γράφει ο Ρουνιάν, είχε απειλήσει τον Γκωγκέν με ξυράφι, αλλά «κάτω από το δυνατό βλέμμα του Γκωγκέν», παραιτήθηκε. Αργότερα, μπορεί να είχε «ικανοποιήσει την εξαιρετική δυσαρέσκεια και το μίσος του για τον πατέρα του [που προβλήθηκε στον Γκωγκέν] εκτρέποντας το μίσος για το δικό του πρόσωπο».

Ο μύθος του βασανισμένου καλλιτέχνη

Επειδή «θα ήταν εκπληκτικό να βρούμε μια εξήγηση για οποιαδήποτε ανθρώπινη ενέργεια», ο Ρούνιαν πιστεύει ότι πολλές εκδοχές μπορεί να έπαιξαν ρόλο στο να αναγκάσει τον Βαν Γκογκ να πιάσει το ξυράφι. Για παράδειγμα, η απόφασή του να κόψει το αυτί του μπορεί να ήταν εμπνευσμένη από ταυρομαχίες, ενώ η απόφαση να το πράξει γύρω στα Χριστούγεννα μπορεί να συνδέεται με τον αρραβώνα του αδελφού του.

Ανεξάρτητα από το κίνητρο του Βαν Γκογκ, η ιστορία του αυτοακρωτηριασμού του έχει παγιώσει την κληρονομιά του ως ο κατεξοχήν βασανισμένος καλλιτέχνης, μια ετικέτα που εφαρμόζεται επίσης σε ανθρώπους όπως ο Κερτ Κομπέιν και ο Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας. Λόγω της κληρονομιάς του, ο αυτοακρωτηριασμός του περιγράφεται συχνότερα στη λαϊκή κουλτούρα ως δημιουργική πράξη παρά ως προϊόν ψυχικής ασθένειας, παρόλο που αυτή η ερμηνεία είναι από καιρό ξεπερασμένη.

Στην πραγματικότητα, η ψυχική του διαταραχή εμπόδιζε μάλλον παρά ενθάρρυνε τη δημιουργικότητα του Βαν Γκογκ. «Η δουλειά με αποσπά απείρως καλύτερα από οτιδήποτε άλλο», είπε για τους πίνακες που έκανε ενώ βρισκόταν στο άσυλο, «και αν μπορούσα κάποτε πραγματικά να ρίξω τον εαυτό μου σε αυτήν με όλη μου την ενέργεια, αυτό θα ήταν ίσως η καλύτερη λύση». «Ω», λέει ένα από τα τελευταία του γράμματα, «αν μπορούσα να είχα δουλέψει χωρίς αυτή την καταραμένη ασθένεια – τι πράγματα θα μπορούσα να είχα κάνει».

Αν και είναι δύσκολο να εκτιμηθεί ένας ασθενής που δεν είναι πλέον στη ζωή, η ψυχιατρική βιβλιογραφία για τον Βαν Γκογκ υποστηρίζει ότι ο ζωγράφος πιθανότατα υπέφερε από διάφορες ασθένειες, συμπεριλαμβανομένης της οριακής διαταραχής προσωπικότητας, τα συμπτώματα της οποίας επιδεινώθηκαν από την κατάχρηση αλκοόλ, τον υποσιτισμό και – πιθανώς – δηλητηρίαση από μόλυβδο που προσβλήθηκε με την κατάποση μικρών δειγμάτων των χρωμάτων του, αν και αυτό αμφισβητείται.

Υπό το φως αυτών των διαγνώσεων, η πιο πειστική εξήγηση είναι ότι ο αυτοακρωτηριασμός του Βαν Γκογκ προκλήθηκε, όπως υποθέτει ο Ρούνιαν, από «την απώλεια της φροντίδας του αδελφού».