ΕΝΑ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΓΑΡΥΦΑΛΛΙΑΣ Γ. ΘΕΟΔΩΡΙΔΟΥ:
ΤΑ «ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ» ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΜΟΙΡΟΛΟΪ
ΣΤΗΝ ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΠΕΝΘΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΠΟΔΟΧΗ ΤΗΣ ΑΠΩΛΕΙΑΣ
Του Θανάση Μουσόπουλου
Πριν από δέκα χρόνια, το 2015, είχα δημοσιεύσει το άρθρο «Γαρυφαλλιά Θεοδωρίδου : Μια νέα ξανθιώτικη φωνή στη Λαογραφία» που ξεκινούσε ως εξής:
«Τα τελευταία χρόνια συναντώ σε δημοσιεύσεις και εκδηλώσεις μια νέα ξανθιώτισσα επιστήμονα, που ασχολείται κυρίως με τη λαογραφία και τη σχετική έρευνα, με μια φρέσκια – θα τολμούσα να πω – ματιά. Αναφέρομαι στην παλιά μου μαθήτρια Λίτσα (Γαρυφαλλιά) Θεοδωρίδου, που είναι υποψήφια διδάκτορας του πανεπιστημίου μας».
Στη δεκαετία που ακολούθησε η Γ. Γ. Θεοδωρίδου, μετά τις βασικές σπουδές στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ (Τμήμα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής Ψυχολογίας) και τις Μεταπτυχιακές σπουδές στη Λαογραφία και την Κοινωνική Ανθρωπολογία στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ, κατέστη Διδάκτωρ Λαογραφίας στο τμήμα Γλώσσας, Φιλολογίας και Πολιτισμού των Παρευξεινίων Χωρών του ΔΠΘ με θέμα: “Η λαϊκή προσευχή στην καθημερινότητα και στον ιερό χρόνο των ορθοδόξων χριστιανών στον νομό Ξάνθης (1950-2013)”. Είναι μεταδιδακτορική ερευνήτρια και διδάσκουσα στο ίδιο πανεπιστήμιο.
Η επιστημονική και διδακτική δράση καθ’ όλη τη δεκαετία είναι θαυμαστή. Παραλείπω την παρουσία της αυτή, για να περάσω στο πρόσφατα εκδοθέν πολυσήμαντο και πολυσέλιδο έργο της που εξέδωσε ο εκδοτικός οίκος Κ. & . Μ. Σταμούλη της Θεσσαλονίκης.
ΤΑ «ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ» ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΜΟΙΡΟΛΟΪ
ΣΤΗΝ ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΠΕΝΘΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΠΟΔΟΧΗ ΤΗΣ ΑΠΩΛΕΙΑΣ
Στο οπισθόφυλλο της έκδοσης, ανάμεσα στα άλλα, διαβάζουμε:
«Η έκδοση μιας τέτοιου είδους εργασίας σήμερα αφορμάται από το παρατηρούμενο φαινόμενο στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, ότι αρνούμαστε να πενθήσουμε· το πένθος εξαφανίζεται και αυτό εντάσσεται στην ευρύτερη απο-εθιμοποίηση της κοινωνίας. Η άρση και η κατάργηση του πένθους κορυφώθηκε με την πανδημία του Covid-19. Π.χ., με αφορμή τη νόσο επικράτησε, και μετά το πέρας της, το έθος της απευθείας μεταφοράς του νεκρού στον χώρο της επικηδείου τελετής, μαζί με άλλες τροποποιήσεις της νεκρικής τελετουργίας· σήμερα πλέον σε όλες τις περιπτώσεις ο νεκρός δεν διέρχεται την τελευταία νύχτα στην οικία του, συνοδεία των οικείων του ανθρώπων, άρα δημιουργήθηκε ένα κενό στον αποχαιρετισμό του από αυτούς».
Μελετώντας το βιβλίο της Θεοδωρίδου, συνάντησα το ενδιαφέρον άρθρο της Δήμητρας Αθανασοπούλου «Η θλίψη και το πένθος είναι δικαίωμα όλων» (Νησίδες, ΕΦΣΥΝ, 17-18 Μαΐου 2025), που σημειώνει ότι «Στον σύγχρονο δυτικό κόσμο η συλλογική πένθιμη εμπειρία έχει υποβαθμιστεί. Το άτομο καλείται να διαχειριστεί ατομικά την οδύνη της απώλειας […] Όταν πενθούμε μαζί, χτίζουμε κοινότητα και αντιστάσεις απέναντι στην κανονικοποίηση της βίας».
Η Γ. Γ. Θεοδωρίδου στο έργο της ξεκινά με προσέγγιση της έννοιας του θανάτου, που εξετάζεται ως αντικείμενο της ανθρωπολογικής και εθνολογικής σκέψης. Δίνεται βαρύτητα στην ψυχολογική θεώρηση του θανάτου στα πλαίσια της ελληνικής πραγματικότητας. Η ερευνήτρια μελετά επισταμένα τον παραδοσιακό νεοελληνικό πολιτισμό, δίνοντας έμφαση στην προ ταφής φάση, στην ίδια την ταφή και στα μετά την ταφή.
Σχετικά με τη μεθοδολογία και τους στόχους της έρευνας διαβάζουμε:
«Ο κύριος στόχος τού ανά χείρας εγχειρήματος είναι να προσεγγίσω την αρωγή, την οποία οι «παραδοσιακές» τελετές παρείχαν στην ψυχολογική ομαλοποίηση των ατόμων μετά το σοκ (shock) εξαιτίας του γεγονότος του θανάτου ενός οικείου τους προσώπου, ξαφνικού ή αναμενόμενου, καθώς με αυτές ο πενθών μπορούσε με σύγχρονους όρους ψυχολογίας:
α) να εκφράσει τις ψυχοφυσιολογικές του αντιδράσεις, ώστε να διέλθει υποστηριζόμενος τη διεργασία του θρήνου – τη μετάβαση από το σοκ (shock) στη νοητική αποδοχή της απώλειας […] β) να αποκαλύψει τη συναισθηματική αποδοχή της απώλειας, τον χειρισμό του πόνου και των συναισθημάτων, με ιδιαίτερη έμφαση σε εκείνα της ενοχής, του θυμού, της λαχτάρας, της απόγνωσης, του άγχους για την αντιμετώπιση του κενού, γ) να του παρασχεθεί η αμέριστη κοινοτική υποστήριξη της ομάδας δ) να διαθέσει τον απαιτούμενο χρόνο ώστε να αποχαιρετήσει τον αγαπημένο νεκρό με το τυπικό των «της τελευτής» εθίμων συνολικά· ε) να αποσυρθεί εντός του και στον οίκο του αισθανόμενος ότι διέρχεται το χρονικό διάστημα κατά το οποίο βιώνει ανενοχικά τα αισθήματα της θλίψης του […] Αντιθέτως, η σύγχρονη κοινωνία πιέζει το άτομο να επανέλθει βιαστικά στην προτέρα καθημερινότητα, στην εργασία ή στην κοινωνική ζωή του, στ) να επιτύχει την προσαρμογή του στο νέο περιβάλλον από το οποίο λείπει ο νεκρός, να επανατοποθετηθεί συναισθηματικά και να επανεμπλακεί στη ζωή, δηλαδή να καταφέρει την επανενσωμάτωσή του».
Να σημειώσουμε κάτι που καταλαβαίνουμε πολύ καλά και αναφέρεται στο μοιρολόι που λειτούργησε αποτελεσματικά στην ψυχολογική διεργασία της θλίψης, στη διαδικασία που στοχεύει στο να αίρει τη γνωστική και συναισθηματική άρνηση του ατόμου για τον θάνατο.
Ο θάνατος και το πένθος στις μέρες μας έχει απογυμνωθεί. Ούτε κόλυβα δε γευόμαστε καλά καλά …
Σε συγχαίρω και σε ευχαριστώ αγαπητή Γαρυφαλλιά. Καλή πορεία!
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, 6 ΙΟΥΛΙΟΥ 2025
